وحشت زدگی(اختلال پنیک)
مقدمه:
تصور کنید در حال قدم زدن در پارک یا تماشای فیلم مورد علاقه‌تان هستید که ناگهان قلبتان تندتر می‌زند، نفس‌تان بالا نمی‌آید، عرق می‌کنید، احساس سرگیجه و بی‌ثباتی می‌کنید و فکر می‌کنید قرار است بمیرید یا دیوانه شوید. این می‌تواند توصیف یک حمله‌ی پنیک باشد، تجربه‌ای که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان آن را تجربه کرده‌اند.
اختلال پنیک (Panic Disorder) یکی از اختلالات شایع اضطرابی است که زندگی بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال با حملات ناگهانی ترس شدید همراه است که می‌تواند بدون هشدار قبلی و در هر مکانی رخ دهد.
تعریف:
اختلال وحشت زدگی ( اختلال پنیک) عبارت است از یک حمله اضطراب شدید و حاد به همراه احساس مرگ قریب الوقوع یا یک حادثه به شدت وحشتناک .مشخصه این اضطراب دوره هایی از ترس شدید است که ممکن است چند بار دریک روز یا صرفا چند بار در یک سال روی دهند.
بیماران مبتلا به وحشت زدگی (اختلال پنیک)معمولا به چند عارضه دیگر هم مبتلا هستند ،مخصوصا آگورافوبیا (ترس یا اضطراب در ارتباط با رفتن یا قرار داشتن در مکان هایی که فرار از آنها ممکن است دشوار باشد).علائم افسردگی معمولا در اختلال وحشت زدگی حضور دارند.
اولین مرحله وحشت زدگی حدود ۱۰ دقیقه طول میکشد و در طی آن نشانه ها و علائم به سرعت افزایش می یابند. حمله معمولا ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد. و به ندرت بیشتر از یک ساعت ادامه می یابد.
در طول حملات وحشت زدگی افراد ممکن است فکر کنند که تپش قلب ودرد سینه نشان دهنده مرگ قریب الوقوع و حدود ۲۰٪ بیماران در طول حمله وحشت زدگی دچار سنکوپ می شوند.
در این اختلال ابتلای زنان دو تا سه برابر مردان است،تنها عامل اجتماعی که مشخص شده است در ایجاد اختلال وحشت زدگی (اختلال پنیک ) نقش دارد، طلاق یا متارکه است.
وحشت زدگی با پیش زمینه موقعیتی:
حملات پنیک در بیماران مبتلا به فوبیای اجتماعی و فوبیا های خاص معمولا منتظره هستند یا در اثر قرار گرفتن در معرض یک محرک شناسایی شده یا خاص روی میدهند. بعضی حملات پنیک نه در طبقه حملات منتظره قرار میگیرد نه در طبقه حملات غیر منتظره، این نوع حملات ، حملات وحشت زدگی با پیش زمینه موقعیتی نامیده میشود.
حمله وحشت زدگی با پیش زمینه موقعیتی ممکن است بعد از قرار گرفتن در معرض محرک جرقه زننده روی دهد، یا ممکن است اصلا روی ندهد،یا ممکن است بلافاصله بعد از مواجهه با آن محرک یا بعد از یک تاخیر قابل ملاحضه روی دهد.
تفاوت ((حمله پنیک)) با (( اختلال پنیک))
۱.حمله پانیک (panick Attack)
خودش به‌تنهایی یک اختلال نیست، بلکه به‌عنوان “specifier” یا “مشخصه همراه” در تشخیص سایر اختلال‌ها به کار می رود.
- یک رویداد ناگهانی از اضطراب شدید و علائم جسمی‌روانیه
- ممکنه فقط یک بار اتفاق بیفته
- در قالب سایر اختلال‌ها به صورت مشخصه همراه توصیف می‌شه (مثل: افسردگی با حمله پانیک)
- نگرانی مداوم یا تغییر رفتار بعدش الزامی نیست
- تشخیص مستقل ندارد.
۲.اختلال پانیک (Panic Disorder)
وقتی حملات پانیک مکرر و غیرمنتظره اتفاق بیفته و همراه با ترس مداوم از حمله بعدی یا تغییر رفتار قابل توجه باشه
- یک تشخیص مستقل در DSM-5 هست
- شامل حملات پانیک مکرر و غیرمنتظره می‌شه
- بعد از حمله‌ها، فرد حداقل یک ماه دچار:
- نگرانی مداوم درباره حمله‌ی بعدی
- یا تغییر رفتار ناسازگار (مثل اجتناب از مکان‌های خاص) می‌شه
- با دارو، مواد یا بیماری جسمی قابل توجیه نیست
- نباید ناشی از اختلال روانی دیگه‌ای باشه
عوامل ایجاد کننده اختلال وحشت زدگی ( پنیک){طبق نظریه روان پویایی}
- ناتوانی در تحمل خشم
- جدا شدن فیزیکی یا عاطفی از افراد مهم زندگی هم در کودکی و هم در زندگی بزرگسال
- افزایش مسئولیت های شغلی ممکن است باعث ایجاد اختلال پنیک شود
- طرز فکر فرد درباره والدین خود به عنوان افرادی کنترل گر، ترسناک سرزنش گر و پر توقع
- فرد به طور دایم احساس میکند در تله گیر افتاده است.
- برداشت درونی فرد از روابط میان فردی مرتبط با بد رفتاری فیزیکی یا سو استفاده جنسی
- دور باطل خشم به دلیل رفتارهایی که مورد تایید والدین نیست و متعاقب آن ،اضطراب ناشی از این موضوع که خیال پردازی باعث از بین رفتن پیوند با والدین میشود.
- عملکرد نا صحیح یا عدم عملکرد سیستم هشدار دهنده اضطراب در ایگو که با تجزیه self وسردرگمی درباره مرز بین self با دیگران مرتبط است.
- مکانیسم های دفاعی عادی ،مثل واکنش معکوس ، آندوئینگ(ابطال ،یا عمل زدایی)، سوماتیزیشن (جسمانی سازی)و برونی سازی
- اختلال پنیک می‌تواند تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل بروزیابد:
(عوامل ژنتیکی (سابقه خانوادگی اضطراب یا افسردگی
عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین
شخصیت‌های مستعد اضطراب
تجارب تلخ یا تروماتیک دوران کودکی
عوامل شروع‌کننده (Triggers):
- قرار گرفتن در مکان‌های شلوغ یا بسته
- موقعیت‌هایی که قبلاً در آن پنیک را تجربه شده (شرطی شدن)
- مشاهده‌ی خبرهای بد یا تجربه‌های ناراحت‌کننده
- تغییرات ناگهانی در زندگی مثل مهاجرت، ازدواج، یا بچه دار شدن
علائم:
- حملات وحشت زدگی مکرر و غیر منتظره.حمله وحشت زدگی عبارت است ازترس شدید (intense (fear، یا ناراحتی شدید ناگهانی که در عرض چند دقیقه به اوج خود میرسد ودر آن چهار مورد یا بیشتر علائم خود رانشان میدهند
- تپش سریع و نامنظم قلب، تپش سریع قلب با صدای بلند ، یا افزایش سرعت تپش قلب
- عرق کردن
- لرزیدن
- احساس تنگی نفس یا خفگی
- احساس گیر کردن چیزی در گلو
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- تهوع یا درد در ناحیه شکم
- احساس سرگیجه ،عدم تعادل ، در شرف غش کردن بودن ، یا غش کردن
- احساس سرد یا گرم شدن بدن
- پارستسیاس( (paresthesiasاحساس بی حس شدن یا سوزن سوزن شدن بدن
- احساس عدم واقعیت یا گسسته شدن از خود
- ترس از، از دست دادن کنترل
- ترس از مردن
- بعد از حداقل یکی از این حملات وحشت زدگی ، فرد به مدت ۱ ماه (یا بیشتر) یکی از موارد زیر یا هر دو را تجربه کرده است.
- نگرانی مداوم و مکرر درباره دوباره روی دادن حملات پانیک
- تغییرات ناسازگارانه و چشمگیر یا معنا دار در رفتار که با این حملات مرتبط هستند (مثلا فرد رفتار هایی در پیش میگیرد تا از حملات وحشت زدگی اجتناب کند.
- این اختلال را نمیتوان به تاثیر مستقیم یک ماده (مثلا مواد مخدر، یا داروهای تجویزی ) یا عارضه های پزشکی دیگر نسبت داد.
درمان:
اکثر بیماران مبتلا به اختلال وحشت زدگی به درمان خیلی خوب پاسخ میدهند. موثر ترین نوع درمان ،دارودرمانی و روان درمانی شناختی رفتاری است.
1. درمانشناختی-رفتاری (CBT)
این روش به فرد کمک میکند تا افکار نگران‌کننده را شناسایی و اصلاح کند و با مواجهه تدریجی با موقعیت‌های ترسناک، از شدت علائم بکاهد.
- مؤثرترین و رایج‌ترین درمان غیر دارویی برای پنیک
- به فرد کمک میکند تا افکار فاجعه‌انگار خود درباره‌ی علائم بدنی (مثل تپش قلب یا تنگی نفس) را شناسایی و بازسازی کند.
- شامل آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، اصلاح باورهای نادرست و مواجهه‌ی تدریجی با موقعیت‌های اضطراب‌زا است.
- تمرکز اصلی بر شناسایی و تغییرافکار منفی خودکار و باورهای غلط فرد است.
- همزمان باتمرینات رفتاری مثل مواجهه‌ی تدریجی با موقعیت‌های اضطراب‌زا همراه می‌شه.
2. مواجهه درمانی (Exposure Therapy)
- فرد به‌طور تدریجی و کنترل‌شده در معرض موقعیت یا شی ترسناک قرار می‌گیره تا مغزش یاد بگیرد که آن تهدید واقعی نیست.
- در اختلال پنیک، گاهی فرد به صورت تدریجی با علائم جسمی‌ای مثل تپش قلب یا سرگیجه مواجه می‌شه.
- هدف این است که فرد یاد بگیرد این علائم خطرناک نیستند و ترس او به تدریج کاهش یابد.
3. . درمان فعال‌سازی رفتاری (Behavioral Activation)
- بیشتر برای افسردگی استفاده می‌شه.
- هدفش اینه که فرد رو به انجام فعالیت‌های مثبت و لذت‌بخش تشویق کنه تا چرخه‌ی افسردگی (بی‌انگیزگی → کناره‌گیری → خلق پایین) رو بشکنه.
- حتی در پنیک، کمک می‌کنه فرد از اجتناب بیش از حد فاصله بگیره.
4. درمان متمرکز بر پذیرش و تعهد (ACT – Acceptance and Commitment Therapy)
- بر پذیرش افکار و احساسات ناراحت‌کننده به‌جای جنگیدن با آنها تمرکز داره.
- فرد یاد می‌گیره با وجود اضطراب یا ترس، باز هم زندگی‌اش رو در مسیر ارزش‌هاش ادامه بده.
- تمرین‌های ذهن‌آگاهی (mindfulness) بخش مهمی از ACT هستن. تمرین‌های ذهن‌آگاهی، مشاهده‌ی افکار بدون درگیری، و افزایش انعطاف‌پذیری روانی است.
- رویکردی نوین که به فرد می‌آموزد افکار و احساسات اضطرابی را بدون اجتناب یا مبارزه بپذیرد.
5. دارو درمانی (Pharmacotherapy)
معمولاً شامل استفاده از داروهای ضد افسردگی مانند SSRIها (مثل سرترالین، فلوکستین) یا گاهی بنزودیازپین‌ها برای کاهش سریع علائم (با احتیاط) داروها به کاهش فراوانی و شدت حملات کمک میکنند، اما معمولاً در کنار روا ن درمانی توصیه می‌شوند.
و درمان پانیک با RTMS یکی از جدیدترین متد های درمانی پانیک که از طریق ارسال پالس های مغناطیسی به نواحی خاصی از مغز ،فعالیت عصبی مغز را تنظیم میکند.که عوارض بسیار ناچیز و همچنین اثر بخشی بسیار زیاد و مادام العمر میباشد.
6. پدیدارشناختی (Existential or Phenomenological Therapy)
- در این روش به جای تمرکز صرف بر علائم، به تجربه‌ی درونی فرد از اضطراب نگاه می‌شه
((ترس از نبودن)) یا ((از دست دادن کنترل)) موضوعات اصلی هستن. - درمانگر کمک می‌کنه فرد معنای حملات پنیک رو در زندگی خودش کشف کنه و رابطه‌ی سالم‌تری با اضطراب و وجود خودش برقرار کنه.
7. درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-Based Stress Reduction – MBSR)
- تمرکز این روش بر «زندگی در لحظه حال» و پذیرش افکار و احساسات بدون قضاوت است.
- به افراد کمک می‌کنه علائم اضطرابی و بدنی رو بدون واکنش سریع یا ترس، مشاهده و مدیریت کنن.
- تمرین‌هایی مثل مدیتیشن، اسکن بدن (body scan) و تمرکز بر تنفس استفاده می‌شن.
- . تکنیک‌های آرام‌سازی و تنفس دیافراگمی: کاهش علائم بدنی با تمرینات تنفسی
8. درمان روان‌پویشی (Psychodynamic Therapy)
به جای تمرکز صرف بر علائم، به کشف ریشه‌های عمیق‌تر اضطراب در ناخودآگاه، تعارض‌های درونی و تجربه‌های کودکی می‌پردازه این روش کمک می‌کنه فرد بفهمه اضطرابش از کجا میاد و چطور می‌تونه با احساسات سرکوب شده یا روابط ناسالم کنار بیاد.
عوامل پیشگیری:
- پرهیز از مصرف کافئین و مواد محرک
- ورزش منظم و خواب کافی
- شرکت در کلاس‌های آرام‌سازی مانند یوگا یا مدیتیشن
- صحبت با روان‌درمانگر در زمان مناسب
نتیجه گیری :
اختلال پنیک ممکن است تجربه‌ای ترسناک و محدودکننده باشد، اما خبر خوب این است که با درمان مناسب حمایت و دانش کافی می‌توان بهبود یافت و به زندگی عادی بازگشت. اگر شما یا اطرافیانتان علائم این اختلال را تجربه می‌کنید، مراجعه به روانشناس می‌تواند نخستین گام مؤثر در مسیر بهبودی باشد.
رسالت ما در مجموعه ی دکتر پورنامداری، ارائه خدمات روانشناسی و روان‌درمانی با رعایت استانداردها و اهمیت بالاترین سطح سلامتی مراجعه‌کنندگان عزیز است. تیم ما از پزشکان و متخصصین با تجربه، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی، و تکنولوژی روز همچون آر تی ام اس برای دستیابی به این هدف تشکیل شده است. انتخاب روانشناس خوب، بهترین متخصصین و مشاوران با توجه به نیازهای شما جزو اصول ماست.
