: از دارودرمانی تا مداخلات روان‌شناختی
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی مخرب و ناتوان‌کننده است که شیوعی حدود ۱ درصد در میان جمعیت انسانی در سراسر جهان دارد. براساس گزارشات به دست آمده از مطالعات همه‌گیرشناسی، شیوع اختلالات روان‌پریشی در ایران ۸۹/۰درصد و همچنین شیوع طیف اختلالات اسکیزوفرنی ۶/۰ درصد است. تبعات و اثرات این بیماری علاوه بر گستردگی زیادی که بر ابعاد مختلف زندگی بیمار دارد، تاثیرات زیادی بر اعضا و جامعه داشته و هزینه‌های فراوان، طولانی‌مدت و گوناگونی به جا می‌گذارد. بنابراین سال‌هاست که یکی از اصلی‌ترین موارد مورد تمرکز متخصصین، درمان‌ها و مداخلات اثربخش در بهبود و کنترل علائم اختلالات طیف اسکیزوفرنی بوده است. از اصلی‌ترین خطوط درمانی این طیف از اختلالات، دارودرمانی بوده که بیشترین اثربخشی را در کنترل علائم دارد اما با این حال هنوز موقت به درمان کامل علائم و گستردگی و کنترل حوزه‌های تخریب این اختلال نشده است. به علاوه طی سال‌های اخیر روی روش‌های غیردارویی موثر در بهبود علائم بیماران اسکیزوفرنیک از جمله مداخلات روان‌شناختی (CBT، گروه‌درمانی و درمان خانوادگی)، مدیریت استرس (تکنیک‌های آرام‌سازی)، روش‌های نوین نوروبیولوژیک (TMS و DBS) و تخصص‌های نوظهور (واقعیت مجازی، تغذیه‌درمانی و…) به خوبی کار شده است که در ادامه به اختصار شرح خواهیم داد.
جدیدترین رویکردهای دارویی
متخصصان طی سال‌های گذشته تحقیقات گسترده‌ای برای یافتن داروهای جدیدی که بتواند علائم اسکیزوفرنی را بهتر مدیریت کند، انجام داده‌اند چرا که داروهای فعلی و رایج برای تمامی بیماران اثربخشی نداشته و غالبا عوارض جانبی متعددی نشان داده است. محققان در طول این تحقیقات روی داروهای جدیدی کار کرده‌اند که با عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی که نقش پررنگی در بروز اختلال اسکیزوفرنی دارند، در ارتباط است. پژوهش‌های اخیر درخصوص برخی از این داروها نتایح امیدوارکننده‌ای را نشان می‌دهد چرا که اثربخشی بیشتر و عوارض جانبی کمتری را بروز داده‌اند. از میان داروهای جدید معرفی شده و اثربخش که می‌توانند کیفیت زندگی بیماران را در مقایسه با قبل به شکل قابل توجهی بهبود ببخشد می‌توان به داروهای مبتنی بر گیرنده‌های دوپامین موثر بر کاهش علائم مثبت (توهم و هذیان) با عوارض جانبی کمتر، داروهای مبتنی بر گیرنده های گلوتامات و بهبوددهنده‌ی علائم منفی (کاهش میل به تعاملات اجتماعی و کاهش انرژی)، داروهای ترکیب شده از چندماده‌ی موثر با عوارض جانبی کمتر، پروتئین‌های جدید هدف و موثر بر بهبود عملکرد شناختی و کاهش استرس و همچنین به برخی دیگر از داروهای ضدروان‌پریشی جدید که در بهبود خلق‌وخوی بیمار و به حداقل رساندن عوارض جانبی نقش دارند، اشاره کرد.
مداخلات روان‌شناختی نوین
درمان شناختی رفتاری ( 🙁CBT
متخصصین حوزه روان در کنار دارودرمانی، به کارگیری مداخلات روان‌شناختی را برای بهبود مشکلات هیجانی، فکری و ارتباطی بیماران اسکیزوفرنیک پیشنهاد می‌دهند. درمان شناختی رفتاری (cognitive behavioural therapy)برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی (schizophrenia) یک رویکرد روان‌درمانی است که بین افکار، احساسات و رفتارها ارتباط برقرار می‌کند و افکار ناکارآمد را به چالش می‌کشد.
گروه درمانی:
نتایج پژوهش‌ها حاکی از نقش اثربخش گروه‌درمانی در برخی علائم بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی است. روش‌های استفاده شده در این رویکرد مانند مواجه‌های کنترل شده، رویارویی همسالان و افزایش بینش در کنار آموزش مهارت‌های اجتماعی، آموزش روانی، اصلاح شناختی و… می تواند تاثیر چشمگیری بر عملکرد بیماران در حوزه‌های مختلف و در نتیجه کاهش هزینه‌ها داشته باشد.
درمان‌های خانوادگی:
تحقیقات به خوبی نشان می‌دهند که چگونه درمان متمرکز بر خانواده می‌تواند بر سرمایه‌ی روان‌شناختی مراقبین بیماران اسکیزوفرنیک اثر مثبت داشته باشد. این رویکرد درمانی بر افزایش رفاه و تاب‌آوری مراقبین در مواجهه با چالش‌های مراقبت از بیمار اسکیزوفرنیک بسیار موثر بوده و منجر به بهبود سیستم حمایتی این بیماران خواهد شد و اهمیت حمایت جامعه را از مراقبین از طریق این مداخلات اثبات می‌کند.
روش‌های نوین نوروبایولوژیک:
تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز (TMS) یک روش غیرتهاجمی و درمانی جدید و بی‌عارضه است که به‌واسطه‌ی میدان‌های مغناطیسی متناوب و با القای پالس‌های مغناطیسی در مغز، بر تغییر و بهبود عملکرد نواحی مختلف مغز اثرگذار بوده که در درمان و کنترل علائم اختلالات مختلف از جمله اسکیزوفرنی می‌تواند نقش خوبی داشته باشد. نتایح تحقیقات مختلف ثابت می‌کند که استفاده از پروتکل‌های درمانی تحریکی و مهاری TMSبر نواحی مغزی این بیماران می‌تواند در بهبود علائم منفی و همچنین کاهش علائم مثبت آن‌ها اثربخش باشد.
از دیگر درمان‌های این حوزه می‌توان به تحریک عمقی مغز ((DBS برای موارد شدید و مزمن اشاره کرد. (DBS)یک درمان مفید برای بیماری پارکینسون و سایر اختلالات حرکتی است که استفاده از آن در سال‌های اخیر برای درمان بیماری‌های روانپزشکی مقاوم هم گسترش یافته است. این تکنیک شامل تحریک با فرکانس بالای نواحی عمقی مغز به‌واسطه‌ی الکترودهای کاشته شده و از طریق جراحی است. یافته‌های اولیه نشان از اثرات متفاوت درمانی در دسته‌ای از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دارد که به سایر درمان‌ها مقاوم هستند.
مدیریت استرس:
از میان تکنیک‌های بسیار موثر که نتایج خوبی را در کاهش استرس بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی نشان می‌دهد، می‌توان به مدیتیشن (تکنیک‌های آرام سازی) و همچنین یوگا اشاره کرد. چندین مقاله گزارش داده‌اند که یوگا می‌تواند علائم منفی و عملکرد را در بیماران اسکیزوفرنیک طی ۳ الی ۴ ماه بهبود بخشد.
علاوه بر مداخلات گسترده‌‌ی مورد بحث، طی سال‌های اخیر روش‌های نوین دیگری که بر علائم بیماران اسکیزوفرنی موثر هستند معرفی شده که از میان آن‌ها می‌توان به تغذیه‌درمانی که در آن رژیم غذایی فرد مبتلا برای بهبود علائم اصلاح می‌شود و همچنین استفاده از واقعیت مجازی برای افزایش آرامش این بیماران اشاره کرد.
منابع
منابع
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6953640/
Hosseini R, Babakhani N, Taghvaei D. The Effectiveness of Family-Centered Therapy on the Psychological
Capital of Caregivers of Schizophrenic Patients. Res Behav Sci 2024; 22(1): 172-181
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/med.22042
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9567596/
https://www.sciencedirect.com/
