بررسی علائم و تاثیرات اجتماعی
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی است که مشخصهی آن اختلال در فرآیندهای فکری، ادراکات، پاسخگویی عاطفی و تعاملات اجتماعی است. اگرچه دورهی اسکیزوفرنی در بین افراد متفاوت بوده، این اختلال معمولاً پایدار است و میتواند هم شدید و هم ناتوانکننده باشد.
به طور خلاصه علائم اسکیزوفرنی دربرگیرندهی علامتهای روانپریشانه از جمله توهم و هذیان (علائم مثبت)، اختلال فکری (گفتار و افکار آشفته) و همچنین کاهش ابراز احساسات (علائم منفی)، کاهش انگیزه برای دستیابی به اهداف، مشکل در روابط اجتماعی، ناهماهنگیهای حرکتی و اختلال شناختی است. اگرچه علائم معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر میشود، اسکیزوفرنی اغلب از منظر تحولی و رشدی مورد بررسی و ریشهیابی قرار میگیرد. گاهی اوقات اختلالات شناختی و رفتارهای غیرعادی در دوران کودکی ظهور مییابند و وجود مداوم علائم متعدد، نشاندهنده مرحله بعدی (پیشآگهی) این اختلال است. چنین الگویی میتواند منعکسکنندهی اختلال در رشد مغز و همچنین متاثر از عوامل محیطی مانند استرس قبل از تولد یا اوایل زندگی باشد. این دیدگاه این امید را تقویت میکند که مداخلات اولیه باعث بهبود روند اسکیزوفرنی در سنین بالاتر میشود که اغلب در صورت عدم درمان میتواند به شدت ناتوان کننده و آسیبزا باشد.
از طرفی افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD)، ممکن است روش رفتار، ارتباط، تعامل و یادگیری متفاوتی از اکثر افراد دیگر داشته باشند. همچنین غالبا در ظاهرشان چیزی متمایز از سایر افراد وجود ندارد. توانمندیهای افراد مبتلا به ASD میتواند به طور قابلتوجهی متفاوت باشد. به عنوان مثال، برخی از افراد مبتلا به ASD ممکن است مهارتهای مکالمه پیشرفتهای داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است در مهارتهای غیرکلامی به شدت برجسه ظاهر شوند. برخی از افراد مبتلا به ASD در زندگی و عملکرد روزمره خود نیازمند کمک زیادی هستند؛ این درحالی است که گروهی دیگر از آنها میتوانند با حمایت اندک یا بدون هیچ حمایتی کار و روند طبیعی زندگی خود را داشته باشند و بنابراین شدت و کیفیت علائم در بین افراد مبتلا به این طیف اختلالی میتواند کاملا گوناگون باشد.
ASD قبل از 3 سالگی آغاز میشود و میتواند در طول زندگی فرد ادامه یابد؛ با این حال ممکن است علائم به مرور زمان تغییر یابد. برخی از کودکان علائم ASD را در 12 ماه اول زندگی نشان میدهند. در برخی دیگر، ممکن است علائم تا 24 ماهگی یا پس از آن ظاهر نشود. برخی از کودکان مبتلا به ASD تا حدود 18 تا 24 ماهگی مهارتهای جدیدی به دست میآورند و به نقاط عطف رشد طبیعی میرسند و سپس از یک مرحله دیگر مهارتهای جدید را به دست نمیآورند یا مهارتهایی را که قبلا داشتند، از دست میدهند.
هنگامی که کودکان مبتلا به ASD به سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی میرسند، ممکن است در ایجاد و حفظ روابط دوستانه، برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان، یا در درک اینکه چه رفتارهایی در مدرسه یا محل کار مورد انتظار و مناسب است، دچار مشکل شوند. آنها ممکن است به ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشت و حوزهی درمان ارجاع یابند چرا که در عین حال، با مشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی یا اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) دست و پنجه نرم میکنند که در افراد مبتلا به طیف اوتیسم نسبت به افراد غیرمبتلا بیشتر رخ میدهد.
علائم اسکیزوفرنی (Schizophrenia) به طور مشخص به شرح زیر است:
علائم مثبت
۱- هذیان: باورهای نادرستی که مبتنی بر واقعیت نیستند (مثلاً باور به اینکه قدرت ویژهای دارند).
۲- توهم: شنیدن، دیدن یا احساس چیزهایی که وجود خارجی ندارند (شایعترین آنها توهمات شنوایی است).
۳- گفتار (افکار) آشفته: گفتار نامنسجم یا مشکل در سازماندهی افکار، که منجر به پاسخها و واکنشهای گیجکننده میشود.
علائم منفی:
۱- مسطح شدن احساسات و هیجانات: کاهش بروز هیجانی در حالات چهره، لحن صدا و عدم تماس چشمی.
۲- آنهدونیا: از دست دادن لذت یا علاقه به فعالیتهایی که زمانی از آن لذت میبردند.
۳- بیانگیزگی: کاهش انگیزه برای شروع و تداوم فعالیتها.
علائم شناختی:
۱- مشکلات حافظه: ناتوانی در حفظ تمرکز و توجه و مشکل در حافظه کوتاهمدت.
۲- مشکل در عملکرد اجرایی: چالش در درک اطلاعات و استفاده از آن برای تصمیمگیری.
همچنین علائم اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder) به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
چالش در ارتباطات و تعاملات اجتماعی:
۱- تقابل اجتماعی: مشکل در گفتگوهای رفت و برگشتی (دوطرفه)، کاهش به اشتراک گذاشتن علایق و عدم پاسخگویی به تعاملات اجتماعی.
۲- ارتباطات غیرکلامی: چالش و ناتوانی در درک و استفاده از زبان بدن، تماس چشمی یا حالات چهره.
۳- ایجاد و توسعه روابط: مشکل در شکلدهی و حفظ روابط متناسب با سطح رشدی.
رفتارهای محدود و تکرارشونده:
۱- حرکات تکراری: درگیری با اعمال تکراری مانند تکان دادن دستها، جنبیدن، تاب خوردن یا چرخیدن.
۲- اصرار بر یکسانی و ثبات: ترجیح قوی برای وجود یک روتین ثابت و مقاومت در برابر تغییر در برنامهها یا محیطهای روزانه.
۳- علایق بسیار محدود: تمرکز شدید بر موضوعات یا اشیاء خاص؛ گاهی درحدی که سایر فعالیتها کاملا مورد غفلت قرار گیرد.
قابل تاکید است که هردو نوع اختلال و علائم مذکور آنها میتواند شدت متفاوتی داشته باشد و به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره و عملکرد فرد تأثیر بگذارد. تشخیص عموماً باید توسط یک متخصص حوزه سلامت روان و بر اساس یک ارزیابی جامع و علمی انجام شود.
تفاوت اوتیسم با اسیکزوفرنی
همانطور که از مرور مشکلات افراد مبتلا به این دو نوع اختلال مشخص است، علامتهای آنها تا حدودی همپوشانی دارد اما بهتر است به صورت مجزا به تفاوت و نقاط افتراق آنها بپردازیم. نقطه تفاوت اصلی این دو اختلال در داشتن توهم است که مبتلایان به اختلال اسکیزوفرنی با آن دستوپنجه نرم میکنند درحالی که افراد مبتلا به طیف اوتیسم علامت توهم را نشان نمیدهند. اوتیسم جز گروه اختلالات رشدی به حساب میآید درحالی که اسکیزوفرنی جز دستهی اختلالات روانپریشانه است و این دو منشا تحولی متفاوتی در عین شباهت دارند. همچنین تفاوتهایی در موضوع اصلی این دو اختلال وجود دارد. مشکل بیماران مبتلا به اوتیسم غالبا در حوزهی برقراری ارتباط و تعامل با دیگران، محدودیت علایق و رفتارهای شدیدا محدود است درحالی که فرد اسکیزوفرنیک مشکلات زیادی را در سطح افکار، رفتار، ادراک و هیجانات خودش تجربه میکند. به علاوه زمان بروز اوتیسم همانطور که اشاره شد در سنین پایین و پیش از ۳ سالگی است درحالی که علائم اسکیزوفرنی غالبا در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر میشود.
تاثیرات اجتماعی
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به دلیل داشتن علائم شدید و ناتوانکننده این بیماری، اغلب انزوای اجتماعی را تجربه میکنند که باعث دشواری در شروع و حفظ تعاملات اجتماعی میشود و ناتوانی آنها در درک نشانههای اجتماعی و بیان احساسات میتواند روابط را با خانواده و دوستان مشکل سازد. همچنین، مشکل در مدیریت مسئولیتهای کاری و انگ مرتبط با بیماری، فرصتهای شغلی را برایشان به شدت محدود میکند. عوامل متعددی از جمله بیکاری، فقدان حمایت اجتماعی و دشواری در مدیریت زندگی روزمره، این افراد را در معرض خطر بیخانمانی قرار میدهد. به علاوه کلیشههای منفی درباره اسکیزوفرنی نیز میتواند منجر به طرد اجتماعی و متحمل شدن تبعیض در داشتن مسکن، شغل و دسترسی به خدمات بهداشتی کافی شود. به طور کلی وجود اختلالات شناختی میتواند طیف وسیعی از صدمات در حوزههای مختلف زندگی و هزینههای جبرانناپذیری را برای فرد و اطرافیانش به دنبال داشته باشد.
در مقابل همچنین افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم نیز چالشهای اجتماعی و دشواریهای بسیاری را بخاطر نوع و شکل علائمی که دارند متحمل میشوند. این چالشها شامل مشکلات در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، درک نشانههای اجتماعی و مشکل در تعامل با دیگران است. همچنین مبتلایان به ASD بهطور خاص در زمینههای زیادی نظیر تنهایی، تجربهی آزار و اذیت و ابتلا به مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب و سایر اختلالات روانی آسیبپذیرتر هستند.
در نهایت این نکته را نباید فراموش کرد که وجود حمایت اجتماعی و آموزش مهارتهای اجتماعی در کنار برنامههای درمانی پیوسته و متعدد برای به حداقل رساندن آسیبهای ابتلا به این اختلالات و کاهش هزینههای جامعه و بهبود کیفیت زندگی این افراد تا چه حد حیاتی است.
منابع
(https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/
(https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts.html)
(https://www.autism.org.uk/advice-and-guidance/what-is-autism)
– [DSM-5 Overview](https://www.psychiatry.org/psychiatrists/practice/dsm)
– [ICD-10 on Schizophrenia](https://icd.who.int/browse10/2010/en#/F20)
(https://www.psychiatry.org/patients-families/schizophrenia/what-is-schizophrenia)
(https://www.autism.org/special-needs/social-interaction)