مشخصه‌ی اختلالات اسکیزوفرنی و روان‌پریشانه

طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان‌پریشانه شامل اسکیزوفرنی، سایر اختلالات روان‌پریشی و اختلال (شخصیت) اسکیزوتایپی است. مشخصه‌ی این اختلالات ناهنجاری در حداقل یکی از پنج حوزه‌ی زیر است : هذیان‌ها، توهمات، افکار آشفته(گفتار)، رفتارهای آشفته یا نابهنجار بارز حرکتی (شامل کاتاتونیا) و علایم منفی.

ویژگی‌های اصلی که اختلال روان‌پریشانه را مشخص می‌نمایند :

هذیان‌ها :

 هذیان‌ها باورهای تثبیت شده‌ای هستند که با وجود شواهد علیه آن‌ها قابل اصلاح و تغییر نیستند. محتوای هذیان‌ها شامل موضوعات متنوعی است (مانند گزند و آسیب، انتساب، جسمی، مذهبی، خودبزرگ بینی). هذیان گزندو آسیب مثلا باور این‌که فرد توسط شخص، سازمان یا گروهی دچار آزار و آسیب یا امثالهم می‌شود، از همه شایع‌تر است.

هذیان‌های انتساب مثل باور این‌که منظور از نشانه‌های محیطی، نکات بیان‌شده و ایما و اشاره‌ی دیگران، فرد بیمار است نیز شایع است. هذیان خودبزرگ‌بینی مثلا وقتی فرد باور دارد که دارای قدرت‌های استثنایی، ثروت یا شهرت خاصی است. هذیان‌های اروتومانیک مثلا باور غلط فرد دال بر این که شخص دیگری عاشق و دلباخته‌ی اوست. هذیان‌های نیست‌انگاری به باورهایی اشاره دارد که در آن فرد معتقد است فاجعه‌ی عظیمی رخ خواهد داد و هذیان‌های جسمی به مشغولیت ذهنی راجع به سلامتی و اعضای بدن مربوط است.

هذیان‌های غریب به هذیان‌هایی اطلاق می‌شود که اصولا ناممکن هستند و برای سایر همتایان فرهنگی فرد قابل درک نبوده و از تجارب عادی زندگی استخراج نشده‌اند. باور این‌که نیرویی خارجی اعضا و جوارح داخلی فرد را با اعضای بدن شخص دیگری جایگزین کرده بدون این‌که زخم یا آثاری روی بدن بیمار بجا گذاشته باشد، نمونه‌ای از هذیان‌های غریب است. یک نمونه از هذیان‌های غیرغریب باور تحت تعقیب پلیس قرارداشتن علی‌رغم فقدان هر گونه شواهد قانع کننده‌ای است.

در مجموع، اغلب هذیان‌هایی که بیانگر عدم کنترل فرد بر ذهن و بدنش هستند غریب تلقی می‌شوند. این موارد عبارت‌اند از : اعتقاد فرد بر دزدیدن افکارش توسط نیروی خارجی (ربایش فکر)، یا کاشتن افکار بیگانه درون ذهنش (کاشت افکار)، و یا باور این‌که بدن یا اعمالش توسط نیروهای خارجی کنترل می‌شوند(هذیان کنترل). گاهی افتراق باورهای قوی از هذیان کار دشواری است و بستگی به میزان اعتقاد فرد به باورهایش علی‌رغم وجود شواهد مستدل و آشکار نقض‌کننده‌ی آن‌ها دارد.

توهمات :

توهمات تجارب ادراک گونه‌ای هستند که در غیاب هر گونه محرک خارجی رخ می‌دهند. آن‌ها شفاف و روشن بوده و همان قدرت و تاثیر ادراکات طبیعی را دارند و تحت کنترل ارادی فرد قرار ندارند. توهم ممکن است در تمام حواس دیده شود ولی در اسکیزوفرنی و اختلالات مرتبط توهمات شنوایی از سایر انواع شایع‌تر است. معمولا توهمات شنوایی به صورت صداهایی آشنا یا ناآشنا تجربه می‌شوند که فرد آن‌ها را مجزا از افکار خود حس می‌کند. توهم بیشتر در بستر هشیاری و آگاهی کامل بروز نماید، توهمات موقع به خواب رفتن (هیپناگوژیک) و هنگام برخاستن از خواب (هیپنوپومپیک) جزء موارد طبیعی تلقی می‌شوند. در برخی از بسترهای فرهنگی توهم می‌تواند شکلی طبیعی از تجارب مذهبی قلمداد شوند.

افکار(گفتار)آشفته :

افکار آشفته (اختلال فرم فکر) معمولا از گفتار افراد استنباط می‌شود. فرد ممکن است ناگهان از موضوعی خارج و به موضوع دیگری بپردازد (از خط خارج شدن یا شل شدن تداعی‌ها). پاسخ به سوالات می‌تواند ارتباط مبهمی داشته باشد یا کاملا نامربوط باشد (تفکر مماسی). به ندرت گفتار فرد چنان نابسامان است که تقریبا به‌هیچ‌وجه قابل فهم نیست و از لحاظ آشفتگی زبانی به زبان‌پریشی دریافتی (آفازی) شبیه می‌شود (سالاد لغات یا بی‌ربط‌گویی). از آنجا که موارد خفیف آشفتگی گفتار شایع و غیراختصاصی است، مواردی به عنوان علامت در نظر گرفته می‌شوند که اختلال قابل‌توجهی در برقراری روابط موثر ایجاد نمایند. گاهی در مواردی که بستر زبانی بیمار با بالینگر متفاوت است، ارزیابی شدت نقصان حاصله دشوار خواهد بود. در مراحل مقدماتی یا باقیه‌ای اسکیزوفرنی ممکن است موارد خفیف‌تر افکار با کلام آشفته دیده شود.

رفتارهای حرکتی نابهنجار یا شدیدا آشفته (شامل کاتاتونیا) :

رفتارهای حرکتی نابهنجار یا شدیدا آشفته به اشکال مختلفی دیده می‌شود، از حماقت کودکانه گرفته تا سراسیمگی غیرقابل‌پیش‌بینی، این مشکلات در تمام انواع رفتارهای هدفمند دیده می‌شود و می‌تواند سبب مشکلات اجرایی در فعالیت‌های روزمره فرد گردد.

رفتار کاتاتونیک به صورت کاهش بارز واکنش به محیط جلوه‌گر می‌شود که از یک مقاومت ساده در برابر دستورات (منفی‌کاری) تا باقی‌ماندن در وضعیت‌های عجیب و غریب، سخت و نامناسب بدنی و یا عدم پاسخدهی کامل حرکتی و کلامی(گنگی و بهت) را شامل می‌شود. گاهی به صورت پرتحرکی بی‌هدفی دیده می‌شود که دلیل خاصی نیز برای آن وجود ندارد (تهییج کاتاتونیک). سایر ویژگی‌های کاتاتونیک عبارت‌اند از رفتارهای قالبی تکراری، خیره ماندن، شکلک درآوردن، گنگی و پژواک کلام. اگرچه در گذشته کاتاتونیا را ویژه‌ی اسکیزوفرنی می‌پنداشتند ولی این علایم غیراختصاصی بوده و در سایر اختلالات‌روانی نیز دیده می‌شود (مانند اختلالات دوقطبی و افسردگی همراه کاتاتونیا). همراهی کاتاتونیا با بیماری‌های طبی نیز دیده می‌شود(اختلال کاتاتونی ناشی از یک بیماری طبی دیگر).

علایم منفی :

علایم منفی مسئول بخش عمده‌ی عوارض مرتبط با اسکیزوفرنی هستند ولی در سایر اختلالات‌روان‌پریشی اهمیت کمتری دارند. در اسکیزوفرنی دو علامت منفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند : کاهش ابراز هیجانات و بی‌ارادگی. ابراز هیجانات کاهش‌یافته یعنی کاهش ابراز هیجانات چهره‌ای، تماس چشمی، لحن یکنواخت گفتار (آهنگ کلام) و کاهش حرکات سر و صورت و دست‌ها که در حالت طبیعی به کلام بار هیجانی می‌دهند. بی‌ارادگی به کاهش انگیزه برای خودآغازی فعالیت‌های هدفمند اطلاق می‌شود. یعنی ممکن است فردی برای مدت مدیدی بدون ابراز علاقه یا اقدامی در جهت شرکت در کارها یا فعالیت‌های اجتماعی در یک نقطه بی‌حرکت بماند. سایر علایم منفی شامل : کم‌گویی، عدم احساس لذت و اجتماع گریزی هستند. کم‌گویی یعنی کاهش تولید کلامی فرد. بی‌لذتی به کاهش توانایی لذت بردن از محرک‌های مثبت یا افول یادآوری لذت‌های پیشین اطلاق می‌گردد. اجتماع گریزی عبارت است از عدم علاقه‌ی آشکار به تعاملات اجتماعی و می‌تواند با بی‌ارادگی در ارتباط باشد، گرچه ممکن است بازتاب فرصت و امکانات محدود بیمار برای تعاملات اجتماعی باشد.

اختلال(شخصیت) اسکیزوتایپی :

ملاک‌های تشخیصی و متون مربوط به شخصیت اسکیزوتایپی در فصل اختلالات شخصیت گنجانده شده است. از آن‌جا که در ICD-9  و ICD-10 این اختلال در طبقه‌ی اختلالات طیف اسکیزوفرنی قرار داده شده و اختلال اسکیزوتایپی نام گرفته، در این طبقه هم آورده شده است ولی جزئیات آن در بخش اختلالات شخصیت آورده شده است.

اختلال هذیانی :

– وجود یک یا چند هذیان به مدت حداقل یک ماه.

– ملاک تشخیصی (دو یا چند مورد از پنج علامت توهمات، هذیان‌ها، گفتارآشفته، رفتارآشفته و علایم منفی ) هرگز وجود نداشته است.

توجه : اگر توهمی وجود دارد، بارز نیست و در رابطه با موضوع هذیان است. (مثلا احساس آلوده شدن توسط حشرات همراه هذیان آلودگی ناشی از هجوم حشرات).

– صرف نظر از هذیان و پیامدهای آن سایر جنبه‌های کارکرد فرد مختل نیست و رفتار غیرعادی عجیب و غریبی ندارد.

– در صورت بروز دوره‌های افسردگی اساسی یا مانیا مدت آن‌ها در مقایسه با دوره‌ی اختلال هذیانی کوتاه است.

– این اختلال مربوط به اثرات فیزیولوژیک یک ماده و یا یک بیماری‌طبی دیگر نیست و با سایر اختلالات روانی مانند اختلال بدریخت انگاری بدن یا اختلال وسواسی جبری بهتر توجیه نمی‌شود.

مشخص کنید آیا :

نوع اروتومانیک (شهوانی) : هنگامی که موضوع اصلی هذیان این است که فرد باور دارد شخص دیگری عاشق اوست.

نوع خودبزرگ‌بینی : این زیرنوع در مواردی به کار برده می‌شود که موضوع اصلی هذیان اعتقاد به داشتن استعداد عظیم نهفته (کشف نشده) توانایی یا اکتشافات بزرگ است.

نوع حسادت : وقتی هسته‌ی مرکزی هذیان فرد، خیانت‌کار بودن همسر یا معشوقه‌اش است.

نوع گزند و آسیب : در مواردی که موضوع اصلی هذیان باورهای فرد در این مورد است که توطئه‌ای علیه وی در جریان است، تحت تعقیب است، مسموم شده یا دارو به وی خورانده‌اند، سرش کلاه گذاشته‌اند، مورد بدگویی قرار گرفته، آزارش می‌دهند یا برای وی پاپوش دوخته‌اند.

نوع جسمی : وقتی مایه‌ی اصلی هذیان در مورد حواس و کارکرد بدنی فرد است.

نوع مختلط : وقتی برخی از هذیان‌های فوق وجود دارند ولی هیچ‌کدام برتری ویژه‌ای نسبت به بقیه ندارند.

نوع نامعین : این زیرگروه وقتی به کار می‌رود که نوع باور هذیانی موجود را دقیقا نمی‌توان مشخص نمود یا در هیچیک از گروه‌های توصیف شده فوق نمی‌گنجد (مثلا هذیان‌های انتساب بدون اجزاء خودبزرگ بینی یا گزند و آسیب).

مشخص کنید اگر :

با محتوای غریب : اگر هذیان‌های فرد مشخصا ناممکن و غیرقابل فهم هستند و از تجارب روزمره‌ی زندگی منشاء نگرفته باشند، غریب تلقی می‌شوند. مثلا وقتی بیمار فکر می‌کند بیگانه‌ای اعضای داخلی بدن وی را با شخص دیگری تعویض کرده است بدون این‌که زخم یا آثاری روی بدن وی باقی گذاشته باشد.

مشخص کنید اگر :

مشخصه‌های سیر زیر فقط پس از گذشت یک سال از سیر بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد :

دوره (اپیزود) نخست، در حال حاضر مرحله‌ی حاد : اولین بار بروز اختلالی که علائم تشخیصی لازم را در بر می‌گیرد مرحله‌ی حاد یعنی دوره‌ای که ملاک تشخیصی بیماری کامل است.

دوره‌ی نخست، در حال حاضر در فروکش نسبی : فروکش نسبی یعنی دوره‌ای که پس از فروکش دوره قبلی تداوم داشته و ملاک‌های تشخیصی بیماری در این مرحله به صورت نسبی دیده می‌شود.

دوره‌ی نخست، در حال حاضر در فروکش کامل : فروکش کامل یعنی دوره‌ای پس از پایان دوره قبلی که هیچ گونه علامتی از بیماری باقی نمانده است.

دوره‌های متعدد، در حال حاضر مرحله‌ی حاد

دوره‌های متعدد، در حال حاضر در فروکش نسبی

دوره‌های متعدد، در حال حاضر در فروکش کامل

مداوم : علایم بالینی برآورده شدن ملاک‌های تشخیصی بیماری در اکثر دوره‌ی سیر آن به طور کامل باقی مانده‌اند و دوره‌هایی که در آن علایم خفیف‌تر و تحت آستانه‌ای بوده‌اند، در مجموع کوتاه است.

نامعین

شدت فعلی بیماری را مشخص نمایید :

اندازه‌گیری شدت اختلال با کمک ارزیابی کمی علائم اولیه روان‌پریشی مانند : هذیان‌ها، توهمات، تکلم آشفته، رفتارهای حرکتی روانی ناهنجار و علائم منفی صورت می‌گیرد. شدت فعلی هر یک از این علائم(بیشترین میزان در طی ۷ روز گذشته) بر اساس یک مقیاس ۵ نمره‌ای از صفر (وجود ندارد) تا ۴ (خیلی شدید) نمره‌گذاری می‌شود.

اختلال روان‌پریشی گذرا :

– یک یا چند تا از علایم زیر، حداقل یکی از از علایم یک، دو یا سه باید وجود داشته باشد :

۱- هذیان‌ها

۲- توهمات

۳- گفتار آشفته

۴- رفتار آشفته بارز یا کاتاتونیک

توجه : در صورتی که این الگوی پاسخ‌دهی از نظر فرهنگی پسندیده است، جزء علایم محسوب نمی‌شود.

– مدت دوره‌ی این اختلال حداقل یک روز و حداکثر کمتر از یک ماه است و در نهایت بیمار به صورت کامل به سطح عملکرد قبل از بیماری خود برمی‌گردد.

– اختلال موجود را نمی‌توان به یک اختلال افسردگی اساسی یا دوقطبی با ویژگی‌های روان‌پریشانه یا یک اختلال روان پریشانه‌ی دیگر مانند اسکیزوفرنی یا کاتاتونیا منسوب نمود و در اثر تاثیر فیزیولوژیک یک ماده (مانند سوء مصرف مواد یا یک دارو) یا یک بیماری طبی دیگر ایجاد نشده است.

مشخص کنید اگر :

همراه عوامل استرس‌زای آشکار : (روان‌پریشی واکنشی گذرا) : اگر علایم در پاسخ به وقایعی ایجاد شده باشد که به تنهایی یا با یکدیگر سبب فشارهای روانی قابل‌ملاحظه‌ای در بیمار یا سایر افراد با فرهنگ مشابه می‌گردند.

بدون عوامل استرس‌زای آشکار : در صورتی که علایم در واکنش به وقایعی ایجاد نشده باشد که به تنهایی یا با یکدیگر سبب فشارهای روانی در بیمار یا سایر افراد با فرهنگ مشابه می‌گردند.

با شروع پس از زایمان : اگر علایم در حین بارداری یا چهار هفته پس از زایمان شده باشند.

همراه کاتاتونی

شدت فعلی بیماری را مشخص نمایید :

شدت بیماری با کمک ارزیابی‌های کمی علایم اولیه روان‌پریشی شامل هذیان‌ها، توهمات، گفتار آشفته، رفتارهای ناهنجار روانی حرکتی و علایم منفی تعیین می‌شود. شدت فعلی هر یک از علایم (بیشترین شدت در هفت روز گذشته) بر اساس یک مقیاس پنج نمره‌ای، از صفر (وجود ندارد) تا چهار (شدید) سنجیده می‌شود.

توجه : تشخیص اختلال روان‌پریشی گذرا را می‌توان بدون استفاده از مشخصه شدت گذاشت.

اختلال اسکیزوفرنی فرم :

– دو یا چند از موارد زیر که هر کدام در بخش قابل توجهی از یک دوره‌ی یک ماهه (یا کمتر، در صورت درمان موفق) وجود داشته‌اند. حداقل یکی از علایم یک، دو یا سه باید وجود داشته باشد.

۱- هذیان

۲- توهمات

۳- گفتار آشفته (مانند از خط خارج شدن‌ها یا بی‌ربطی کلام)

۴- رفتار آشفته بارز یا کاتاتونیک

۵- علایم منفی (یعنی ابراز هیجانات کاهش‌یافته یا بی‌ارادگی)

– هر دوره بیماری حداقل یک ماه ولی کمتر از شش ماه ادامه می‌یابد، در مواردی که برای تشخیص‌گذاری نمی‌توان منتظر بهبودی ماند باید موقتی بودن آن ذکر گردد.

– با توجه به ۱) هم‌زمان با مرحله‌ی فعال علایم هیچ‌گونه حملات افسردگی اساسی یا مانیا وجود نداشته است. یا ۲) اگر دوره خلقی در مرحله‌ی فعال علایم وجود داشته است، در مقایسه با مجموع دوره مراحل فعال و باقیمانده‌ی بیماری خیلی کوتاه بوده‌اند، اختلال اسکیزوافکتیو و اختلال افسردگی یا دوقطبی همراه ویژگی‌های روان‌پریشانه کنار گذاشته شده‌اند.

– اختلال مذکور به دلیل اثرات فیزیولوژیک یک ماده (مانند مواد سوء مصرفی، یک دارو) یا یک بیماری طبی دیگر نیست.

مشخص کنید اگر :

همراه ویژگی‌های پیش‌آگهی خوب : این مشخصه وجود حداقل دو ویژگی از موارد زیر را ایجاب می‌کند : شروع نسبتا سریع علایم روان‌پریشی در مدت چهار هفته پس از بروز اولین تغییرات مشهود در رفتار و کارکرد روزمره‌ی فرد، سردرگمی یا گیجی و منگی، کارکرد خوب اجتماعی و شغلی قبل از بیماری و عدم وجود عاطفه‌ی کند یا سطحی.

بدون ویژگی‌های پیش‌آگهی خوب : این مشخصه وقتی به کار می‌رود که دو یا چند ویژگی فوق وجود نداشته باشند.

مشخص کنید اگر :

همراه کاتاتونی باشد.

شدت فعلی بیماری را مشخص کنید :

شدت بیماری با استفاده از ارزیابی‌های کمی علایم اولیه‌ی روان‌پریشی شامل هذیان‌ها، توهمات، گفتار آشفته، رفتارهای ناهنجار روانی/ حرکتی و علایم منفی تعیین می‌شود. شدت هر یک از علایم جداگانه (بیشترین شدت در هفت روز گذشته) بر اساس مقیاس پنج نمره‌ای، از صفر(وجود ندارد) تا چهار(شدید) سنجیده می‌شود.

نکته : تشخیص اختلال اسکیزوفرنی فرم بدون بهره‌گیری از مشخصه‌ی شدت هم امکان‌پذیر است.

اسکیزوفرنیا :

– دو یا چند تا از علایم زیر که هر کدام در بخش قابل توجهی از یک دوره یک ماهه (یا کمتر، اگر درمان موفق بوده است) وجود داشته‌اند. وجود حداقل یکی از علایم یک، دو یا سه ضروری است :

۱- هذیان‌ها

۲- توهمات

۳- گفتار آشفته (مثلا از خط خارج شدن یا بی‌ربط‌گویی مکرر)

۴- رفتار آشفته بارز یا کاتاتونیک

۵- علایم منفی (یعنی کاهش ابراز هیجانات و یا بی‌ارادگی)

– در بخش قابل توجهی از زمان شروع علایم، سطح کارکرد فرد در یک یا چند زمینه‌ی عمده مانند شغل، روابط بین‌فردی، یا مراقبت فردی به شکل قابل ملاحظه‌ای به سطحی پایین‌تر از قبل بیماری تنزل پیدا می کند. ( در صورتی که اختلال از دوران کودکی یا نوجوانی شروع شده باشد، فرد به سطح مورد انتظار پیشرفت‌های تحصیلی، شغلی یا بین‌فردی نخواهد رسید.)

– نشانه‌های مداوم اختلال حداقل به مدت شش ماه ادامه پیدا می‌کنند، در این دوره شش ماهه باید علایم مطابق ملاک تشخیصی (علایم پنج‌گانه مرحله فعال) به مدت حداقل یک ماه (در صورت درمان موفقیت آمیز، کوتاه‌تر) وجود داشته باشند و می‌تواند شامل دوره علایم مقدماتی یا باقیه‌ای نیز باشد. طی مرحله مقدماتی یا باقیه‌ای، نشانه‌های اختلال اغلب به صورت علایم منفی هستند و یا ممکن است دو یا چند علامت از ملاک تشخیصی (علایم پنج‌گانه‌ی در ملاک اول) به شکل خفیف مشاهده گردد.

– بر اساس یکی از دلایل زیر اختلال اسکیزوافکتیو و افسردگی یا دوقطبی با ویژگی‌های روان‌پریشی کنار گذاشته شده‌اند : ۱- هیچ دوره‌ی افسردگی اساسی یا مانیا همزمان با مرحله‌ی علایم فعال رخ نداده است. ۲- در صورت بروز حملات خلقی در حین مرحله‌ی علایم فعال، مدت کلی این حملات در مقایسه با مجموع دوره‌های فعال و باقیه‌ای بیماری کوتاه است.

– این اختلال به دلیل اثرات مستقیم فیزیولوژیک مصرف یک ماده (مانند ماده‌ی سوء مصرفی، دارو) یا یک بیماری طبی دیگر ایجاد نشده است.

– اگر سابقه‌ی اختلال طیف درخودماندگی یا یک اختلال ارتباطی دوران کودکی وجود دارد، تشخیص اضافی اسکیزوفرنی تنها زمانی مطرح می‌شود که هذیان‌ها یا توهمات بارز به اضافه سایر علایم ضروری اسکیزوفرنی نیز در مدت حداقل یک ماه (در صورت درمان موفقیت آمیز، کمتر) وجود داشته باشند.

مشخص کنید اگر :

مشخصه‌های سیر طولی زیر را فقط می‌توان در صورتی به کار برد که حداقل یک سال اط شروع اختلال

گذشته باشد و با ملاک‌های تشخیصی سیر بیماری تضاد نداشته باشند.

دوره‌ی نخست، فعلا در مرحله‌ی حاد : اولین بار بروز اختلال که علایم تشخیصی تعریف شده و ملاک‌های مدت بیماری را برآورده می‌کند. مرحله‌ی حاد دوره‌ی زمانی است که ملاک‌های علایم به صورت کامل وجود دارد.

دوره‌ی نخست، فعلا در فروکش نسبی : فروکش نسبی دوره‌ی زمانی است که علایم دوره‌ی قبلی بهتر شده‌اند و ملاک‌های تشخیصی بیماری به طور نسبی وجود دارند.

دوره‌ی نخست، فعلا در فروکش کامل : دوره‌ی زمانی پس از دوره‌ی قبلی بیماری که در آن هیچ گونه علامت اختصاصی بیماری وجود ندارد.

دوره‌های متعدد، فعلا در مرحله‌ی حاد : پس از بروز حداقل دو دوره‌ی بیماری (مثلا بعد از دوره‌ی نخست، یک دوره‌ی بهبودی و حداقل یک بار عود) می‌توان بیماری را راجعه در نظر گرفت.

حملات (دوره‌های) متعدد، فعلا در فروکش نسبی حملات متعدد، فعلا در فروکش کامل

مداوم : علایم دربرگیرنده‌ی کامل ملاک تشخیصی علایم بیماری در اکثر مدت دوران بیماری وجود دارند، و دوره‌های با علایم خفیف و تحت آستانه‌ای، در مجموع نسبت به کل دوره‌ی بیماری کوتاه بوده‌اند.

مشخص کنید اگر :

همراه کاتاتونیا باشد.

شدت فعلی بیماری را مشخص نمایید.

شدت بیماری با استفاده از ارزیابی کمی علایم اولیه روان‌پریشی شامل هذیان‌ها، توهمات، گفتار آشفته، رفتار روانی/ حرکتی نابهنجار و علایم منفی تعیین می‌شود. برای تعیین شدت فعلی هر یک از علایم موجود (حداکثر شدتی که در هفت روز گذشته داشته‌اند) می‌توان از مقیاس پنج نمره‌ای که از صفر (وجود ندارد) تا چهار (شدید) نمره‌گذاری شده استفاده نمود.

نکته : بدون استفاده از مشخصه‌ی شدت نیز می‌توان اسکیزوفرنی را تشخیص‌گذاری نمود.

اختلال اسکیزوافکتیو :

– یک دوره‌ی مستمر بیماری که در طی آن یک دوره‌ی بیماری اساسی خلقی (مانیا یا افسردگی اساسی) هم زمان با ملاک (دو یا چند تا از علایم پنج‌گانه‌ی هذیان‌ها، توهمات، گفتار آشفته، رفتار آشفته یا علایم منفی) در اسکیزوفرنیا وجود دارد.

نکته : دوره‌ی افسردگی اساسی باید شامل ملاک خلق افسرده باشد.

– در طی سیر طول عمر بیماری، باید حداقل به مدت دو هفته و در غیاب حملات خلقی عمده (افسردگی و مانیا) هذیان‌ها و توهمات وجود داشته باشند.

– علایمی که معیارهای یک دوره‌ی خلقی را کامل می‌کنند، در بخش اعظمی از کل دوره‌ی مراحل فعال و باقیه‌ای بیماری مشاهده می‌شوند.

– این اختلال ناشی از تاثیر یک ماده (مانند دارو یا ماده‌ی سوء مصرفی) یا یک بیماری طبی دیگر نیست.

مشخص کنید آیا :

نوع دوقطبی : این نوع وقتی به کار می‌رود که علایم مانیا بخشی از علایم موجود باشد. دوره‌ی افسردگی اساسی نیز ممکن است بروز کند.

نوع افسرده : این نوع وقتی کاربرد دارد که فقط حملات افسردگی اساسی همراه علایم بیماری تظاهر می‌کنند.

مشخص کنید اگر :

همراه کاتاتونیا باشد.

مشخص کنید اگر :

تنها در صورت تداوم بیماری پس از یک سال و در حالتی که تضادی با ملاک‌های تشخیصی سیر بیماری وجود ندارد، می‌توان از مشخصه‌های سیر زیر استفاده کرد.

دوره‌ی نخست، فعلا در دوره‌ی حاد : اولین دوره‌ی بروز بیماری که ملاک‌های تشخیصی علایم تعیین شده و سیر بیماری را کامل می‌کنند. دوره‌ی حاد دوره‌ای است که شامل همه‌ی علایم تشخیصی لازم است.

دوره‌ی نخست، فعلا در فروکش نسبی : فروکش نسبی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که به دنبال دوره‌ی قبلی بیماری ادامه یافته و طی آن بهبودی علایم مشهود است و ملاک‌های تعیین شده‌ی بیماری فقط به شکل نسبی برآورده می‌شود.

دوره‌ی نخست، فعلا در فروکش کامل : دوره‌ی زمانی پس از دوره‌ی قبلی بیماری که طی آن هیچ‌گونه علایم خاص بیماری دیده نمی‌شود.

حملات متعدد، فعلا در دوره‌ی حاد : برای تشخیص حملات متعدد بیماری وجود حداقل دو دوره‌ی بیماری ضروری است (یعنی پس از دوره‌ی نخست، یک دوره‌ی بهبودی و حداقل یک عود دیگر).

حملات متعدد، فعلا در فروکش نسبی

حملات متعدد، فعلا در فروکش کامل

مداوم : علایم کامل کننده‌ی ملاک تشخیصی، علایم بیماری در اکثر دوران بیماری وجود دارند و دوره‌های

علایم تحت آستانه‌ای به نسبت کل دوره‌ی بیماری خیلی کوتاه هستند.

نامعین

شدت فعلی بیماری را مشخص نمایید :

اندازه‌گیری شدت با استفاده از ارزیابی کمی علایم اولیه روان‌پریشی مانند هذیان، توهم، گفتار آشفته، رفتار ناهنجار روانی/ حرکتی و علایم منفی صورت می‌گیرد. شدت فعلی (بیشترین شدت هفت روز گذشته) هر یک از علایم فوق را بر مبنای مقیاسی پنج نمره‌ای از صفر (وجود ندارد) تا چهار (شدید) می‌سنجند.

نکته : تشخیص اختلال اسکیزوافکتیو بدون استفاده از مشخصه شدت نیز امکان‌پذیر است.

اختلال روان‌پریشی ناشی از دارو/ مواد :

– وجود یک یا هر دو علامت زیر :

۱- هذیان

۲- توهم

– بر اساس شواهد به‌دست آمده از شرح حال، معاینه‌ی بالینی یا نتایج آزمایشگاهی هم یک و هم دو وجود دارند.

۱- علایم موجود در ملاک تشخیصی اشاره شده در بالا در حین یا بلافاصله پس از مسمومیت یا محرومیت مواد یا پس از مصرف دارو به وجود آمده‌اند.

۲- دارو یا ماده‌ی مصرفی توانایی ایجاد علایم ملاک (هذیان و یا توهم) را دارند.

– اختلال موجود با یک اختلال روان‌پریشی دیگری که ثانویه به مواد یا دارو نیست قابل توجیه نیست. شواهد وجود یک اختلال روان‌پریشی مستقل می‌تواند شامل موارد زیر باشد :

وجود علایم قبل از مصرف دارو/ مواد، علایم برای دوره‌ی زمانی قابل‌توجهی (مثلا حدود یک ماه) پس از پایان دوره‌ی مسمومیت یا محرومیت حاد و شدید ادامه می‌یابند یا شواهد دیگری دال بر وجود اختلالی غیر از اختلال روان‌پریشی ناشی از دارو/ مواد وجود دارد (مانند تاریخچه‌ی وجود دوره‌های راجعه‌ی اختلال غیرمرتبط با مواد/ دارو).

– اختلال فوق منحصرا در حین دلیریوم رخ نداده است.

– اختلال مذکور سبب ناراحتی و عذاب قابل توجه یا افت کارکرد شغلی، اجتماعی یا سایر جنبه‌های کارکردی فرد شده است.

نکته : این تشخیص را فقط در هنگامی می‌توان به جای تشخیص مسمومیت یا محرومیت مواد به کار برد که علایم موجود (هذیان و یا توهم) بارز هستند و آن‌قدر شدید هستند که نیاز به عنایت بالینی داشته باشد.

شروع در دوران مسمومیت : اگر ملاک‌های مسمومیت ماده کامل است و علایم حین مسمومیت بروز کرده است.

شروع در دوران محرومیت : اگر ملاک‌های محرومیت ماده کامل است و علایم در حین، یا کمی پس از محرومیت بروز کرده است.

شدت فعلی بیماری را مشخص کنید :

شدت اختلال با کمک ارزیابی کمی علایم اولیه‌ی روان‌پریشی شامل هذیان، رفتار نابهنجار روانی/ حرکتی و علایم منفی سنجیده می‌شود.

شدت فعلی هر یک از علایم را می‌توان (حداکثر شدت در هفت روز گذشته) را بر اساس مقیاس پنج نمره‌ای از صفر (وجود ندارد) تا چهار (شدید) نمره‌گذاری کرد.

نکته : برای تشخیص اختلال روان‌پریشی ناشی از دارو/ مواد نیازی به مشخصه‌ی شدت نیست.

اختلال روان‌پریشی ناشی از یک بیماری طبی دیگر :

– هذیان و یا توهم بارز

– شواهد موجود در شرح حال، معاینات جسمی یا یافته‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهند که اختلال به دلیل تبعات فیزیولوژیک یک بیماری طبی دیگر ایجاد شده است.

– اختلال موجود توسط یک بیماری روانی دیگر بهتر توجیه نمی‌شود.

– اختلال موجود منحصرا در حین دوره‌ی دلیریوم رخ نداده است.

– اختلال موجود سبب ناراحتی قابل توجه بالینی یا افت در کارکرد شغلی، اجتماعی و سایر جنبه‌های مهم کارکردی شده است.

کدگذاری بر اساس علامت اصلی :

همراه هذیان : اگر هذیان علامت اصلی است.

همراه توهم : اگر توهم علامت اصلی است.

نکته‌ی کدگذاری : نام بیماری طبی دیگر را جزء نام اختلال روانی ذکر نمایید. بیماری طبی موجود باید جداگانه درست قبل از اختلال روان‌پریشی ناشی از یک بیماری طبی هم فهرست شود.

شدت فعلی بیماری را مشخص نمایید :

شدت بیماری بر اساس ارزیابی کمی علایم اولیه‌ی روان‌پریشی شامل هذیان‌ها، توهمات، رفتار روانی/ حرکتی ناهنجار و علایم منفی تعیین می‌شود. شدت هر یک از علایم (حداکثر شدت در هفت روز گذشته) را می‌توان بر اساس مقیاس پنج نمره‌ای از صفر (وجود ندارد) تا چهار (شدید) نمره‌گذاری کرد.

نکته : تشخیص اختلال روان‌پریشی ناشی از یک بیماری طبی دیگر را می‌توان بدون استفاده از مشخصه‌ی شدت انجام داد.