مقدمه: پرخاشگری چیست و چرا مهم است؟
پرخاشگری رفتاری است عمدی که هدف آن آسیب رساندن به خود یا دیگری است. این آسیب می‌تواند جسمی، کلامی یا حتی روانی باشد. روانپزشکان پرخاشگری را نه به‌عنوان یک ویژگی ثابت شخصیتی، بلکه به‌عنوان علامتی بالینی می‌بینند که در برخی اختلالات بارزتر ظاهر می‌شود.
شناخت نوع پرخاشگری (واکنشی/تکانشی در برابر پرخاشگری برنامه‌ریزی‌شده) و بررسی اختلال زمینه‌ای کمک می‌کند درمان هدفمندتری انتخاب شود.
اختلالات مرتبط با پرخاشگری
پژوهش‌ها نشان داده‌اند پرخاشگری در برخی اختلالات روانی شایع‌تر و برجسته‌تر است. مهم‌ترین این اختلالات عبارت‌اند از:
- اختلال شخصیت مرزی (BPD)
- اختلال انفجاری متناوب (IED)
- اختلال سلوک و اختلال سلوک‌گرایانه در کودکان/نوجوانان
- اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- برخی اختلالات خلقی (مانند دوقطبی) و روان‌پریشی‌ها (مانند اسکیزوفرنی)
عامل مشترک در بیشتر این اختلالات، مشکل در تنظیم هیجان و کنترل تکانه است.
پرخاشگری در اختلال شخصیت مرزی (BPD)
در افراد مبتلا به BPD، پرخاشگری معمولاً واکنشی و ناگهانی است. حساسیت زیاد به طرد یا تهدید باعث می‌شود کوچک‌ترین نشانه منفی از سوی دیگران به صورت خشم و رفتار پرخاشگرانه بروز کند.
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که در این افراد، آمیگدال بیش‌فعال و لوب پیش‌پیشانی کم‌فعال است؛ یعنی مغز سریع‌تر به تهدید پاسخ می‌دهد و مهار آن ضعیف‌تر است.
درمان‌های مؤثر شامل:
- روان‌درمانی‌های متمرکز بر تنظیم هیجان (مثل DBT یا طرحواره‌درمانی)
- در برخی موارد دارودرمانی کمکی
رسالت ما در مجموعه ی دکتر پورنامداری، ارائه خدمات روانشناسی و روان‌درمانی با رعایت استانداردها و اهمیت بالاترین سطح سلامتی مراجعه‌کنندگان عزیز است. تیم ما از پزشکان و متخصصین با تجربه، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی، و تکنولوژی روز همچون آر تی ام اس برای دستیابی به این هدف تشکیل شده است. انتخاب روانشناس خوب، بهترین متخصصین و مشاوران با توجه به نیازهای شما جزو اصول ماست
پرخاشگری در اختلال انفجاری متناوب (IED)
ویژگی اصلی IED، انفجارهای مکرر پرخاشگری است که شدت آن‌ها با موقعیت تناسبی ندارد. این رفتارها معمولاً ناگهانی و بدون برنامه قبلی رخ می‌دهند.
IED با افزایش خطر مشکلات شغلی، خانوادگی و حتی حقوقی همراه است.
درمان‌ها:
- داروهایی مانند SSRIs یا تثبیت‌کننده‌های خلق
- آموزش مهارت‌های کنترل خشم و درمان شناختی‌رفتاری
اختلالات تحولی و پرخاشگری
ADHD (اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی)
در ADHD پرخاشگری اغلب ناشی از تکانشگری و نقص در مهار پاسخ است. کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است در مواجهه با ناکامی یا تحریک بیرونی سریعاً واکنش پرخاشگرانه نشان دهند.
اوتیسم (ASD)
در طیف اوتیسم، پرخاشگری بیشتر به دلیل مشکلات در ارتباط اجتماعی و پردازش حسی است. تغییرات ناگهانی در محیط یا سوءتفاهم‌های ارتباطی می‌توانند باعث انفجار خشم شوند.
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
در این اختلال، پرخاشگری اغلب برنامه‌ریزی‌شده و هدفمند است و می‌تواند با ویژگی‌های ضد اجتماعی در کودکان و نوجوانان همراه باشد.
اختلالات خلقی، روان‌پریشی و پرخاشگری
اختلال دوقطبی
در فاز مانیا یا هیپومانیا، افزایش انرژی و تحریک‌پذیری می‌تواند به بروز رفتارهای پرخاشگرانه منجر شود.
اسکیزوفرنی و روان‌پریشی‌ها
پرخاشگری در این گروه معمولاً به دلیل توهم یا هذیان تهدید و آسیب رخ می‌دهد. این افراد ممکن است باور داشته باشند دیگران قصد آسیب دارند و به منظور دفاع، پرخاشگری کنند.
نقش سوءمصرف مواد
الکل، محرک‌ها (مثل آمفتامین) و کوکائین می‌توانند شدت پرخاشگری را چند برابر کنند.
ارزیابی بالینی و مداخله
برای مدیریت بالینی پرخاشگری، ابتدا باید علت اصلی مشخص شود. ابزارها و تست‌های پرخاشگری مثل Overt Aggression Scale (OAS) یا Modified OAS (MOAS) می‌توانند شدت و نوع پرخاشگری را اندازه‌گیری کنند.
رویکرد درمانی:
- روان‌درمانی:آموزش تنظیم هیجان، مهارت‌های کنترل خشم، درمان شناختی‌رفتاری
- دارودرمانی:بسته به اختلال زمینه‌ای (مثلاً تثبیت‌کننده خلق در دوقطبی، SSRIs در IED، داروهای ضداختلال رفتاری در کودکان)
- مداخلات محیطی:کاهش استرسورهای بیرونی، حمایت خانواده، تنظیم شرایط محیطی
جمع‌بندی عملی:
پرخاشگری علامتی پیچیده و چندبعدی است که در برخی اختلالات روانی بیش از دیگر اختلالات دیده می‌شود. بیشترین شیوع در BPD، IED، ADHD، اوتیسم و اختلالات سلوک گزارش شده است؛ در حالی که در اختلالات خلقی و روان‌پریشی نیز پرخاشگری تحت شرایط خاص (مانیا یا توهم تهدیدکننده) دیده می‌شود.
درک صحیح از علت پرخاشگری و ارزیابی دقیق آن، کلید انتخاب درمان مؤثر و کاهش آسیب‌های فردی و اجتماعی است.
منابع
- Reichl, C., Kaess, M., Jacob, G. A., Bohus, M., & Schmahl, C. (2021). Aggression in borderline personality disorder: A systematic review of biological, environmental and psychological risk factors.Frontiers in Psychiatry, 12,689267. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.689267
- Coccaro, E. F., Lee, R., & McCloskey, M. S. (2016). Intermittent explosive disorder and impulsive aggression: Advances in clinical and translational science.CNS Spectrums, 21(5),387–395. https://doi.org/10.1017/S1092852916000185
- Sebastian, A., Retz, W., Tüscher, O., & Turner, D. (2014). Impulsive aggression and response inhibition in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD).Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 38,235–244. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2013.11.001
- Kanne, S. M., & Mazurek, M. O. (2011). Aggression in children and adolescents with ASD: Prevalence and risk factors.Research in Autism Spectrum Disorders, 5(3),1153–1164. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2010.12.001
- Volavka, J. (2014). Violence in schizophrenia and bipolar disorder.Psychiatric Clinics of North America, 37(1),67–75. https://doi.org/10.1016/j.psc.2013.11.004
