آیا فراموشی کلمات نشان‌دهنده ADHD یا دمانس است؟
این روزها زیاد می‌شنویم که افراد از فراموشی گله میکنند. فراموشی نام فیلمی که هفته پیش دیده‌اند، اسم غذایی که دیشب خورده‌اند، یا حتی نام یکی از دوستان صمیمی‌شان. این اتفاقات به ظاهر ساده، گاهی نگرانی‌های بزرگی را در ذهن ما ایجاد می‌کند. آیا این فراموشی‌ها نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر مثل دمانس یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) است؟ پاسخ به این پرسش، یک “خیر” قاطع است.
فراموشی، لزوماً بیماری نیست!
بسیاری از ما فراموشی را به عنوان یک نقص یا مشکل جدی در نظر می‌گیریم، اما باید بدانیم که فراموشی در بسیاری از موارد یک پدیده کاملاً طبیعی و حتی سازگارانه است. عملکرد مغز ما شبیه یک کامپیوتر قدرتمند است که باید اطلاعات را مدیریت کند. اگر قرار باشد هر جزئیاتی را که در طول روز با آن مواجه می‌شویم (مانند رنگ لباس یک فرد غریبه یا شماره پلاک خودرویی که از کنارمان رد شده) در حافظه نگه داریم، به سرعت با یک حافظه پر و بی‌نظم روبرو می‌شویم. بنابراین، مغز ما به طور خودکار اطلاعات کم‌اهمیت و سطحی را حذف می‌کند تا فضا برای اطلاعات مهم‌تر باز شود. این حذف هوشمندانه به بهبود عملکرد مغز و توانایی ما در یادآوری اطلاعات حیاتی کمک می‌کند.
اضطراب، استرس و ذهن شلوغ؛ دلایل اصلی فراموشی روزمره
امروزه، یکی از دلایل اصلی فراموشی‌های کوچک و روزمره، استرس و اضطراب بیش از حد (Overthinking) است. زمانی که ذهن ما دائماً با انبوهی از اطلاعات، افکار، نگرانی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها درگیر است، مانند یک انبار شلوغ عمل می‌کند. در چنین حالتی، پیدا کردن یک کلمه یا خاطره ساده در میان این همه داده، دشوار و زمان‌بر می‌شود. این وضعیت، کاهش تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت را به دنبال دارد.
بنابراین، اگر با ذهن شلوغ و پر از افکار خود، برای یادآوری یک کلمه ساده به زحمت افتادید، این وضعیت را به عنوان یک نشانه از اختلال جدی تلقی نکنید. این اتفاق نشان می‌دهد که مغز شما به دلیل مشغله‌های زیاد، انرژی خود را صرف مدیریت اولویت‌های مهم‌تر کرده و برای یادآوری جزئیات کم‌اهمیت با کندی عمل می‌کند. در واقع، این نوع فراموشی به جای آنکه یک نقص باشد، می‌تواند نشانه‌ای از پردازش بیش از حد اطلاعات توسط مغز شما باشد.
پس، تفاوت در کجاست؟
تفاوت کلیدی بین فراموشی‌های طبیعی و اختلالات جدی‌تر مانند دمانس یا ADHD در نوع و شدت فراموشی است.
فراموشی طبیعی: شامل فراموشی جزئیات سطحی مانند نام یک فیلم یا یک کلمه ساده است، در حالی که خاطرات و مهارت‌های اصلی (مانند راه رفتن یا صحبت کردن) دست‌نخورده باقی می‌مانند. فرد معمولاً بعد از مدتی و با تمرکز دوباره، آن کلمه یا خاطره را به یاد می‌آورد.
دمانس (زوال عقل): یک بیماری پیش‌رونده است که در آن فرد نه تنها جزئیات، بلکه خاطرات مهم، مهارت‌ها و حتی هویت خود را از دست می‌دهد. این اختلال شامل مشکلات شدید در تفکر، استدلال و قضاوت است که زندگی روزمره فرد را به شدت مختل می‌کند.
ADHD:
یک اختلال رشد عصبی است که باعث مشکلات پایدار در توجه و تمرکز می‌شود. افراد مبتلا به ADHD ممکن است به دلیل عدم توانایی در توجه کافی به یک اطلاعات، آن را به درستی در حافظه ثبت نکنند. این فراموشی اغلب با علائم دیگری مانند بی‌قراری، импульسیو بودن (واکنشی عمل کردن) و مشکلات در سازمان‌دهی همراه است.
تشخیص اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یک فرآیند پیچیده و تخصصی است و تنها توسط متخصصان سلامت روان (روان‌پزشک یا روانشناس بالینی) انجام می‌شود. هیچ یک تست واحد و قطعی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. بلکه پزشک با استفاده از ترکیبی از روش‌ها و ابزارها به یک نتیجه نهایی می‌رسد.
مراحل و روش‌های تشخیص ADHD
تشخیص ADHD شامل ارزیابی دقیق علائم، تاریخچه فرد و بررسی عوامل مختلف است. این فرآیند معمولاً شامل مراحل زیر است:
۱. مصاحبه بالینی جامع
مصاحبه با فرد: متخصص در مورد علائم فعلی فرد، تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره (شغلی، تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی) و تاریخچه زندگی او سوال می‌کند. سوالات معمولاً بر روی موضوعاتی مانند مشکلات تمرکز، تکانشگری (impulsivity)، بی‌قراری، بی‌نظمی و مدیریت زمان متمرکز هستند.
تاریخچه رشدی: یکی از مهم‌ترین معیارهای تشخیصی ADHD این است که علائم آن باید قبل از سن ۱۲ سالگی وجود داشته و در زندگی فرد مشکلاتی ایجاد کرده باشند. متخصص با پرس‌وجو از والدین، معلمین یا نزدیکان، این موضوع را بررسی می‌کند.
بررسی سایر اختلالات: متخصص برای تشخیص افتراقی (differential diagnosis) علائم را با علائم سایر اختلالات مشابه مانند اضطراب، افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلالات یادگیری یا اختلالات شخصیت مقایسه می‌کند تا مطمئن شود که علائم ناشی از اختلال دیگری نیست.
۲. استفاده از مقیاس‌ها و پرسشنامه‌های استاندارد
پرسشنامه‌های خودسنجی: این پرسشنامه‌ها به فرد کمک میکنند تا رفتارهای خود را بر اساس معیارهای تشخیصی ADHD ارزیابی کند. نمونه‌های معتبر شامل مقیاس ارزیابی ADHD در بزرگسالان (ASRS) است که بر اساس معیارهای DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) طراحی شده است.
پرسشنامه‌های تکمیل شده توسط دیگران: در مورد کودکان، معلمین و والدین پرسشنامه‌هایی مانند مقیاس‌های رتبه‌بندی کانرز (Conners’ Rating Scales) یا مقیاس ارزیابی وندربیلت (Vanderbilt Assessment Scale) را تکمیل میکنند تا رفتار کودک در محیط‌های مختلف (خانه و مدرسه) بررسی شود.
۳. ارزیابی عینی و ابزارهای کامپیوتری
تست‌های عملکرد مداوم (CPT): این تست‌ها، مانند تست IVA2، توانایی فرد در حفظ تمرکز و دقت در طول یک زمان مشخص را ارزیابی میکنند. در این تست‌ها، فرد باید به محرک‌های خاصی (مانند شنیدن یک صدای خاص یا دیدن یک تصویر خاص) واکنش نشان دهد و به محرک‌های دیگر بی‌توجه باشد. این تست‌ها می‌توانند به صورت عینی میزان نقص توجه و تکانشگری را اندازه‌گیری کنند.
رسالت ما در مجموعه ی دکتر پورنامداری، ارائه خدمات روانشناسی و روان‌درمانی با رعایت استانداردها و اهمیت بالاترین سطح سلامتی مراجعه‌کنندگان عزیز است. تیم ما از پزشکان و متخصصین با تجربه، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی، و تکنولوژی روز همچون آر تی ام اس برای دستیابی به این هدف تشکیل شده است. انتخاب روانشناس خوب، بهترین متخصصین و مشاوران با توجه به نیازهای شما جزو اصول ماست
نکات مهم در مورد تشخیص
تست‌های آنلاین: تست‌ها و پرسشنامه‌های آنلاین می‌توانند به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه مفید باشند تا به شما نشان دهند که آیا علائمتان با ADHD مطابقت دارد یا خیر. با این حال، هرگز نمی‌توانند جایگزین تشخیص بالینی و حرفه‌ای شوند.
ارزیابی افتراقی: بسیار مهم است که متخصص علت اصلی علائم شما را پیدا کند. برخی از علائم ADHD مانند عدم تمرکز و بی‌قراری می‌توانند در سایر بیماری‌ها مانند کم‌کاری تیروئید، کم‌خونی، مشکلات شنوایی و یا اختلالات روانی دیگر نیز دیده شوند. تشخیص نادرست می‌تواند منجر به درمان نامناسب شود.
رویکرد چندوجهی: تشخیص ADHD به دلیل پیچیدگی علائم آن، نیازمند یک رویکرد جامع است. متخصص با جمع‌آوری اطلاعات از چندین منبع (خود فرد، نزدیکان، و ابزارهای تشخیصی) و بررسی دقیق آن‌ها می‌تواند به یک نتیجه دقیق دست یابد.
اگر نگران علائم خود هستید، بهترین و تنها راه درست، مراجعه به یک متخصص سلامت روان برای یک ارزیابی کامل است.
نتیجه‌گیری
در دنیای پرسرعت امروز که ذهن ما دائماً درگیر اطلاعات و محرک‌های گوناگون است، فراموشی‌های جزئی یک امر رایج و طبیعی است. به جای نگرانی بی‌مورد، بهتر است به سلامت روانی خود توجه کنیم. مدیریت استرس و اضطراب از طریق تکنیک‌هایی مانند ذهن‌آگاهی (Mindfulness)، ورزش و مدیریت زمان می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش این نوع فراموشی‌ها کمک کند. فراموشی نام یک غذا یا یک دوست صمیمی ممکن است فقط نشانه‌ای از یک زندگی پرمشغله باشد، نه یک بیماری جدی.
